گنبد حرم امام رضا (علیه  السلام) مهم ترین و معروف ترین نماد این مجموعه است. نمای طلای این گنبد را شاه تهماسب اول صفوی ساخت و دو تن از جانشینان وی، شاه عباس اول و شاه سلیمان آن را تعمیر و کتیبه هایی به آن اضافه کردند. علاوه بر آن، دو بار دیگر در سال 1290 ش. و 1359 ش. این نما تعمیر و مرمت شد. مقاله حاضر با استفاده از اسناد و تصاویر آرشیو آستان قدس و منابع تاریخی، به بررسی تاریخچه نمای طلا و بازسازی های آن می پردازد و ضمن بررسی مشکلات و موانع نماکاری جدید، به نحوه تاثیر این کتیبه بر کتیبه های دیگر حرم اشاره می کند.

این مقاله در صدد آن است که دیدگاه های کلان نظری و فرانظری مطرح شده در خطبه امام رضا (علیه السلام) در حوزه امام و امامت را با روش تحلیل گفتمان به شیوه «پدام» مطالعه و بررسی کند. کشف دال های اساسی مرتبط با بحث امامت، حاکمیت و حکومت داری در این خطبه، بیانگر دیدگاه های نظری و فرانظری آن امام معصوم (علیهم السلام) بر اساس اصول اسلامی و قرآنی است. گفتمان امام و امامت از منظر امام رضا (علیه السلام) با مفصل بندی های گوناگون و با ایجاد روابط بینامتنی میان این گفتمان و گفتمان های حاکم بر روایات و بیانات پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و سایر امامان معصوم (علیهم السلام) بیانگر وجود یک «نظریه کلان امامت» در حوزه حاکمیت اسلامی است که امام را فردی می داند که باید دارای چهار ویژگی «منصوب خداوند»، «حاکم جامعه اسلامی»، «رهبر جهانی» و «منجی بشریت» باشد. اگرچه این چهار ویژگی در زمان یازده امام معصوم (علیهم السلام) به دلیل شرایط نامطلوب به طور کامل محقق نشده اند، در دوره امام دوازدهم، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه)، همه این ویژگی ها به طور کامل ظهور خواهند یافت.

در کتب معتبر حدیثی، متنی از امام رضا (ع) با موضوع تشریح اصول و مبانی دین اسلام نقل شده است که همچون رساله ای جامع و کامل در باب احکام دین خدا، فرائض، سنن و اعتقادات مذهب تشیع می باشد. اگرچه این رساله در پاسخ به درخواست مامون عباسی توسط آن امام همام نگارش یافته اما صرف نظر از اهداف سیاسی مامون از چنین درخواستی، آنچه امروزه برای شیعیان و محبین ائمه اطهار (ع) ارزشمند و قابل توجه می باشد، نگاشته مکتوبی است که از آن حضرت بر جای مانده و بیان کننده بسیاری از عقاید و احکام دین مبین اسلام می باشد.نمودارهای سنجش فراوانی کلمات و موضوعات استخراج شده از جدول تحلیل محتوای رساله امام رضا (ع) نشان می دهند که مهمترین و پر کاربردترین موضوع مطرح شده در این رساله، تاکید بر نماز و بیان برخی از احکام و فضایل آن است. آنچه در این رساله بیان شده را می توان به چند دسته تقسیم نمود که عبارتند از: مقدمات، اجزا، فضایل، احکام نماز و اشاره به مبنای استخراج آن ها و معرفی الگوهایی برای نماز.هدف این مقاله آن است که با بررسی و تجزیه و تحلیل این رساله به روش تحلیل محتوا، جایگاه نماز، این فریضه بزرگ الهی را در کلام و اندیشه حضرت (ع) کشف و استخراج نماید.

ائمه معصومین علیهم السلام بهترین الگوهایی هستند که انسان ها می توانند از ارتباط با آنان، در مسیر رشد و تکامل خود بهره برداری کنند، این ارتباط در قالب زیارت نامه ها مطرح شده است. زیارت قبور ائمه معصومین علیهم السلام می تواند به شناخت بیشتر آن بزرگواران و الگوبرداری از خصلت های الهی آنان بینجامد و یا از طریق اشراق معنوی، بر روح جان آدمی تاثیرگذار باشد. در مذهب تشیع که امامت هم سنگ توحید و نبوت قرار گرفته، باید به زیارت معصومان توجه ویژه داشت. روایاتی در باب فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام بیان شده که در ثواب با هم تفاوت دارند، اما در یک نقطه اشتراک دارند و آن این است که آن را برتر از حج یا عمره دانسته اند و برخی ثواب چندین حج را برای زایر آن امام همام (ع) بر شمرده اند، در این مقاله روایات فضیلت زیارت امام رضا (ع) گردآوری و از لحاظ سندی و متنی مورد بررسی قرار گرفته و به چرایی این برتری ها پاسخ داده است.

توسل و طلب امداد فرمانروایان، عالمان، صوفیان و سایر اقشار جامعه به امامان شیعه (علیهم السلام) و سایر بزرگان دین، سنتی تاریخی و متداول بود که در دوره ی سلطنت فرمانروایان صفوی که دارای تباری صوفیانه و مدعی انتساب به ائمه معصومین (علیهم السلام) بودند، به نحو برجسته تری جریان یافت زیرا مریدان و لشکریان قزلباش نیز با توجه به سنت صوفیانه ی مرشد کاملِ طریقت صفویه اعتقاد راسخی به کرامات بزرگان دین داشتند. به همین جهت، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: پادشاهان صفوی چه پیوند معنوی با امام رضا (علیه السلام) داشتند؟ برای پاسخگویی، با بررسی مقوله هایی مانند سنّت توسل شاهان صفوی به کرامات روحانی بزرگان دین از جمله امام هشتم شیعیان، به ویژه به هنگام رویارویی های نظامی، به این برآورد می رسیم که شرایط متنوعی چون موقعیت ویژه ی مزار امام رضا (علیه السلام) در مسیر راه های منتهی به کشورهای غالبا متخاصم ازبکان و گورکانیان هند و همچنین عدم دسترسی دائمی و مستقیم حکومت صفوی به مرقدهای ائمه شیعه (علیهم السلام) در عتبات موجب شده بود تا به فرمان پادشاه صفوی، نذورات و صدقات فراوانی برای اقدام های مذهبی و عمرانی متعدد در قالب سرکار فیض آثار انجام شود که کارویژه های مذهبی مختلفی برای فرمانروایان صفویه ازجمله برگزاری دعای ولی نعمت با حضور عالمان برجسته و شخصیت های سیاسی نظامیِ تبعیدشده و همچنین مناقشات مذهبی با عالمان ازبک داشت. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه ی جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی، پس از توصیف و طبقه بندی تحولات مرتبط با طلب کرامات روحانی و اقدام های مذهبی فرمانروایان صفوی در مرقد امام هشتم شیعیان، به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تأثیرهای آن بر شرایط سیاسی نظامی حکومت صفوی می پردازد.

یکی از عناصر بکار رفته در مساجد و زیارتگاه ها ایوان است. مساجد ایران اغلب ایوان های با شکوهی دارند که ازجمله آن ها می توان از ایوان های حرم مطهر امام رضا (علیه السلام) یاد کرد. برخی از این ایوان ها را در طی تاریخ با خشت های طلا پوشانده اند. از آن جمله ایوان طلای صحن عتیق است که به ایوان نادری مشهور است و از ساخته های امیر علی شیر نوایی وزیر شاه سلطان حسین بایقرا در دوره تیموری است که به دستور نادر شاه طلاکاری شد. ایوان طلای صحن نو متعلق به دوره قاجار است که به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد و ایوان طلای صحن جمهوری نیز متعلق به دوره معاصر که پس از پیروزی انقلاب بنا شده است. تزیینات این ایوان ها عبارت است از کتیبه نگاری، مقرنس کاری، میناکاری و نقوش به کار رفته در آن ها نقوش هندسی، گیاهی و اسلیمی است. متن کتیبه ها عبارت است از آیات و احادیث و اشعاری متناسب با حرم امام رضا (علیه السلام).

بررسی جریان فکری غلو در زمان امام رضا علیه السلام (183- 203 ق) و نوع برخورد آن حضرت علیه السلام با این جریان، موضوع اصلی این مقاله است. بررسی این جریان فکری نشان می دهد پدیده غلو که از دوران امامان قبلی وجود داشت در این دوران در قالب غالیان برجسته و مشهوری چون یونس بن ظبیان و محمد بن فرات و طرح افکار غالیانه دیگری به خصوص از جانب غالیان واقفی (بشیریه) تداوم یافته است. هم چنین در این دوره شاهد بروز عقاید غالیانه تفویض، تشبیه، تناسخ و احادیث غلوآمیز هستیم. امام رضا علیه السلام در مقام برخورد با این جریان علاوه بر مناظره با افراد سرشناس غالی و نقد صریح آن ها، از دوستی و معاشرت با غالیان به شدت نهی نمودند. و در مواجهه با افکار غلوآمیزی مانند تشبیه، تفویض و تناسخ نادرستی آن ها را تبیین فرمودند.